... خود، نتیجه‌ای در بر نداشت. در اين ميان قرارگاه فتح به دليل حساسيت و هوشياري فوق‌العاده دشمن نتوانست به اهداف مورد نظر دست يابد.دشمن براي از محاصره خارج كردن نيروهاي خود در اطراف نهر عرايض و پل نو از سمت شملچه و خرمشهر پاتك‌هاي شديدي را آغاز كرد ليكن با مقاومت يگان‌هاي خودي مستقر در منطقه مزبور اين پاتك‌ها به شكست انجاميد، سپس نيروهاي دشمن مستقر در شمال شرقي خرمشهر براي دفاع هر چه بهتر از شهر به داخل شهر خوانده شدند.

در ساعت 3 نیمه‌شب دوم خرداد به تمامی نیروهای عراقی دستور داده می‌شود که از مواضع خود عقب‌نشینی کرده و در پشت شلمچه و خرمشهر استقرار یابند.

 نزدیک صبح، لشکر فجر از پل نو به جاده آسفالته می‌رسد و شروع به شکار تانک‌های در حال فرار دشمن (به طرف بصره) می‌کند. با هجوم گسترده آر پی جی زن‌ها، تعداد زیادی از ادوات زرهی دشمن منهدم می‌شود و تعدادی نیز به غنیمت درمی‌آید. همچنین تعداد بی‌شماری از نیروهای بعثی، کشته، زخمی یا اسیر می‌شوند و بقیه هم چنان راه فرار را در پیش می‌گیرند. 

در ساعت 5 صبح، پل استراتژیک نو به تصرف رزمندگان اسلام درمی‌آید و یکی از اهداف مهم و حساس عملیات محقق می‌شود. قوای ایرانی برای محاصره دشمن راه اروند رود را در پیش گرفته تا از عکس‌العمل مناسب دشمن کم کنند و نیز بر پل‌های تدارکاتی آن‌ها تسلط یابند.

تا ساعت 9 صبح قسمت اعظم اسلام به کناره‌های اروند رود می‌رسند و بدین ترتیب محاصره خرمشهر کامل می‌شود. با فشار نیروهای ایرانی، ارتش بعثی به سرعت به طرف پل تدارکاتی اروندرود می‌گریزد. 

نیروهای مستقر در شهر نیز با احساس خطر، راه گریز می‌جویند. تعداد زیادی تانک و نفربر منهدم شده و یا به غنیمت درمی‌آید. 

* نقش گسترده پدافند هوایی ارتش در آزادسازی خونین شهر/ فرار بی سرانجام نیروهای عراقی 

در روز دوم خرداد نتیجه پیكار بسیار درخشان بود و قرارگاه كربلا به هدف خود كه احاطه كامل خرمشهر بود، می رسد. تعداد اسرای عراقی در این روز از 2830 نفر تجاوز كرد و یگان هایی از دشمن كه در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقراند ، به میزان زیاد منهدم شدند. 

به وجود حضور گسترده هواپیماهای عراقی در آسمان منطقه، عقابان تیزپرواز نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یگان های رزمنده ، در صحنه عملیات بیت المقدس حضوری فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقی ها بر روی شط العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه ، نقش ارزنده ای در آزاد سازی خرمشهر ایفا كردند. 


در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه كربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیروها با ورود به شهر، آن را از لوث وجود نیروهای عراقی پاك گردانند. 

در همان شب؛ جمعی از نیروهای عراقی با استفاده از تاریكی شب و قایق اقدام به فرار كردند كه تعدادی از این قایق ها توسط تكاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفت و سرنشینان آن ها غرق شدند. 


* قطع ارتباط نیروهای دشمن مستقر در خرمشهر با محور شلمچه

حمله از محور چپ (شرق) به عنوان تلاش اصلی و حمله از محورهای وسط و راست (غرب) به عنوان تلاش‌های پشتیبانی تلقی می‌گردید در جلوی محور وسط یک منطقه آبگرفتگی وجود داشت. بالاخره در اواخر روز دوم خرداد و بامداد روز سوم خرداد سال 1361 با آرایش و سازماندهی فوق و با حدود 12 گردان رزمی پیاده، عملیات آزاد سازی خرمشهر آغاز شد.

با آغاز عملیات، پیش روی محور اول که در سمت راست بود به سرعت و با همت تیپ محمد رسول الله(ص) انجام شد و رزمندگان، خود را در ساعت 6:30 صبح به اروند رود رساندند. ولی پیشروی از دو محور دیگر به کندی صورت می‌گرفت. در ساعت 3:45 بامداد روز 3/3/61، رزمندگان یگانهای قرارگاه فتح به جاده آسفالته خرمشهر- شلمچه رسیدند و مشغول باز شدن به طرف پل نو شدند.

رزمندگان یگانهای قرارگاه فجر 3 هنوز به جاده نرسیده بودند. رزمندگان قرارگاه نصر 2 که متشکل از تیپ 27 محمد رسول‌الله و تیپ 2 لشکر 21 بود به جاده آسفالته رسیدند ولی رزمندگان قرارگاه نصر 3 که متشکل از تیپ 31 عاشورا و تیپ 3 لشکر 21 بودند، به علت برخورد با موانع زیاد از جمله میدان‌های مین و مقاومت شدید دشمن، زمین‌گیر شدند.

در ساعت 4:30 بامداد روز 3/3/61 نیروهای خودی با در هم کوبیدن مقاومت‌های دشمن، خود را به حوالی نهر خین رساندند و ارتباط نیروهای دشمن مستقر در خرمشهر، تقریباً با غرب آن یعنی با محور شلمچه قطع گردید.

*تهدید صدام به اعدام لشکر 7 پیاده عراق در صورت فتح خرمشهر

در این شرایط عبور نیروهای دشمن از طریق جاده خاکی صورت می‌گرفت. هنگامی که خبر محاصره خرمشهر به صدام رسید به لشکر 7 پیاده دستور داد تا محاصره شهر را درهم بشکند و نیروهای خود را در خرمشهر مستقر کند وگرنه او و اعضای ستاد لشکر همگی اعدام خواهند شد.

محاصره شهر لحظه به لحظه تـنگتر می‌شد ، نیروهای عراقی از ساعت سه و پنجاه دقیقه بامداد تا نیم بعد ازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه 3 بار اقدام به پاتك كردند و تلاش نمودند تا از طریق جاده شلمچه – خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشكنند، اما هر بار با پایداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان ایرانی مواجه شدند و با دادن خساراتی عقب نشینی كردند. 


از ساعت 7 صبح روز سوم خرداد، قرارگاه فتح با کمک تیپ امام حسین (ع) با 700 رزمنده، حرکت خود را به سمت خرمشهر آغاز و دور جدیدی از تلاش برای فتح خرمشهر را شروع کرد در حالی که حدود 15000 نظامی عراقی در خرمشهر حضور داشتند؛ با این اقدام، دو محور دیگر هم توانستند بر دشمن غلبه یافته و در مسیر رسیدن به خرمشهر بر فعالیت‌های خود افزودند.

یکی از فرماندهان اسیر عراقی می گوید:« در ساعت«8 صبح» روز 61/3/3 لشکر 7 پشتیبانی در منطقه شلمچه پاتک کرد، ولی با شکست روبه رو شد. هم چنین، از نیروهای عراقی محاصره شده در شهر خواسته شد برای شکستن محاصره، از بندر به سمت قصر «شیخ خزعل» اقدام به حمله کنند ولی با پاتک نامنظم به دلیل وجود نهر عرایض و اجرای آتش انبوه سلاح‌ها با شکست روبه رو شد، و نیروهای عراقی متحمل تلفات زیادی شدند.»

در این شرایط رزمندگان تیپ‌های 33 المهدی و امام سجاد و تیپ 3 لشکر 77 که تحت عنوان قرارگاه فجر 3 به پیش روی خود ادامه می‌دادند به پل نو رسیده و به طرف اروند رود، پیشروی خود را ادامه می‌دادند. سرعت پیش روی رزمندگان به گونه‌ای بود که بالگرد جنگی دشمن در پرواز صبح زود خود در روز سوم خرداد، بر فراز این منطقه تصور می‌کرد که هنوز نیروهای ارتش بعثی در آنجا مستقر هستند و در نتیجه با پرواز از ارتفاع پایین در خرمشهر، مورد اصابت راکت آر پی چی 7 رزمندگان اسلام قرار گرفته و سرنگون می‌شود.

* ورود رزمندگان اسلام از جناح غرب به خرمشهر

در ساعت 11 صبح روز سوم خرداد در حالی كه درگیری شدیدی بین قوای ایرانی و نیروهای عراقی در شمال نهر خیّن جریان داشت و دشمن در فكر شكستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ایرانی از جناح غرب و شمالی و از همان محوری که دشمن وارد خرمشهر شده بود و خیابان كشتارگاه وارد شهر شدند. 

در همین ساعت بود كه صداي شهيد «شرع پسند» از پشت بيسيم به گوش همگان رسيد: «ما همين الآن وارد مسجد جامع خرمشهر شديم و پرچم پرافتخار جمهوري اسلامي را بر بالاي مناره مسجد جامع خرمشهر به اهتزاز درآورديم»


ناحیه گمرك خرمشهر در كنار اروند اندكی مقاومت كرد كه آن هم به سرعت در هم شكسته شد. در ساعت 12 قوای ایران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نيروهاي عراقي در حاليكه با كمبود آب، غذا و مهمات مواجه بوده و در نتيجه مقاومت خود را بي‌تاثير مي‌دانستند و با خروج ازمواضع خود در تمام شهر در چند ستون طولاني و كنار هم به سوي پليس راه آمدند و در حالي كه تكبير مي‌گفتند و شعار "الموت لصدام" و "دخيل الخميني" سر مي‌دادند خود را تسليم كردند.

البته یگانهای قرارگاههای فتح و فجر 3 در ساعت 2 بعدازظهر روز سوم خرداد توانستند خود را به ساحل رودخانه اروند رسانده و مأموریت خود را به پایان برسانند. در همین حال یگان‌های قرارگاه نصر 2 خود را به حوالی شمال نهر خین رسانده بودند همچنان با مقاومت شدید دشمن مواجه بودند.

ولی یگانهای قرارگاههای نصر2 و نصر3 توانستند ضمن منهدم کردن تعدادی از تانک‌ها و نفربرهای دشمن یک فروند بالگرد دشمن را که بر اثر اصابت گلوله فرود آمده بود به غنیمت بگیرند و 563 نفر از نظامیان بعثی را نیز اسیر نمایند.

تعداد نيروهای عراقی که دست‌هايشان را بر سر گذارده و آماده اسارت بودند هر لحظه بیشتر می‌شد؛ به گونه‌ای که خلبان‌ هلی‌کوپتر هوا نیروز از فراز شهر اين‌گونه گزارش می‌کرد: «تا چشم کار می‌کند توی خیابان‌ها و کوچه‌های خرمشهر، عراقی‌ها صف بسته‌اند و دست‌ها بر سر منتظر اسارتند.»

* فتح خونین شهر  طی ۲۴روز رزم بی‌امان و بعد از 575 روز اسارت

از ابتکارات جالب رزمندگان در آستانه تصرف خرمشهر این است که با گذاشتن بلندگو از روز قبل و پخش خبرهای شکست دشمن و محاصره شهر، روحیه دشمن را تضعیف می‌کنند و سپس با دعوت آن‌ها به تسلیم، گروه گروه از آن‌ها خود را تسلیم رزمندگان می‌کنند. با این جنگ روانی که رزمندگان به راه می‌اندازند، دیگر انگیزه مقاومت از دشمن سلب شده و لحظه به لحظه به تعداد تسلیم شدگان افزوده می‌شود.

سر انجام ساعت ۲ بعداظهر روز سوم خرداد۱۳۶۱، طی ۲۴روز رزم بی‌امان،خرمشهر بعد از 575 روز به طور کامل آزاد شد و پرچم پرافتخار الله اکبر بر فراز مسجد جامع و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد.

در این عملیات - که به آزادسازی 5038 کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده انجامید - هویزه، پادگان حمید و جاده اهواز - خرمشهر نیز آزاد شد و در اختیار رزمندگان جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت.

در این عملیات 55 فروند از هواپیماهای دشمن هدف هواپیماها و آتشبارهای موشکی صحنه نبرد خودی قرار گرفت.

عملیات بیت‌المقدس به عنوان برجسته‌ترین عملیات پدآفندی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در تاریخ نظامی ۸ سال دفاع مقدس ثبت شده است.


با آزاد سازی خرمشهر، عملیات بیت المقدس پس از 24 شبانه روز جنگ مستمر پایان یافت.

این پیروزی بزرگ، در اخبار سراسری رادیو در ساعت 2 بعد از ظهر به اطلاع مردم ایران رسید و فضایی از خوشحالی و شعف و شادی و سرور را برای مردم ایران به ارمغان آورد. امام خمینی هم از این پیروزی بسیار مسرور شدند.


از قول فرزند ایشان حاج احمد آقا، نقل شده است که گفته اند: هیچ گاه امام را در طول عمرشان تا به این اندازه، بَشاش و خوشحال ندیده بودم. امام هم با بیان اینکه "خرمشهر را خدا آزاد کرد"، دیدگاه خودشان را نسبت به عملیات بیت المقدس و ارزش آن بیان کردند.

 فتح خرمشهر در آستانه روز میلاد با سعادت حضرت امام حسین (ع) و روز پاسدار، بدست رزمندگان اسلام انجام شد و نشاط را برای همه مردم ایران به ارمغان آورد.



نتایج عملیات بیت المقدس

فتح خرمشهر، مهم ترین نتیجه عملیات بیت المقدس بود، ولی تنها نتیجه آن به شمار نمی آید. در این نبرد که یکی از مهم ترین و گسترده ترین عملیات ها در دوران جنگ تحمیلی است، حدود 5400 کیلومتر مربع از خاک کشور آزاد شد. وجود موانع طبیعی در اطراف منطقه تحت اشغال، یعنی رودخانه کرخه نور در شمال، کارون در شرق، رودخانه اروندرود در جنوب و آب های هورالهویزه در غرب و نیز وجود دشت های وسیع مناسب با مانور زرهی که ستون فقرات ارتش صدام را تشکیل می داد، شرایط بسیار مناسبی برای نیروهای اشغالگر پدید آورده بود. دشمن با حمایت گسترده نیروی هوایی و آتش پشتیبانی می توانست احساس کند در دژی استوار نشسته است و امکان نفوذ به جبهه وی وجود ندارد.

بر اساس این گزارش؛ احمد متوسلیان، در تاریخ ۱۳۶۱‎/۳‎/۷ در جلسه رده های مختلف فرماندهی تیپ ۲۷ محمدرسول الله(ص)، در قرارگاه تاکتیکی تیپ ۲۷ «دارخوین» این چنین به جمع بندی دستاوردهای عملیات «الی بیت المقدس» می پردازد: «در مورد عملیات اخیر گفتنی زیاد است؛ لیکن در یک تحلیل فشرده باید گفت که از لحظه سقوط رژیم طاغوت تا به امروز به تعبیر تمام خبرگزاریهای عمده، سابقه نداشت که چنین ضربه سیاسی مهلکی به منافع آمریکا وارد شود. فتح خرمشهر باعث شد توازن نظامی ای که آمریکا در منطقه برقرار کرده بود، به شدت به ضرر غرب برهم بخورد. وزیر امور خارجه آمریکا (الکساندر هیگ) رسماً در شورای امور خاورمیانه وزارت خارجه شان می گوید: «پیروزیهای اخیر ایران در جنگ با عراق برای آمریکا نگران کننده است و منافع غرب خصوصاً آمریکا را در منطقه به خطر انداخته است.»

آن طور که صیاد شیرازی نقل می‌کند، استراتژی پس از آزادی خرمشهر استراتژی سیاسی شد و شامل انجام یک عملیات نظامی برای تحقق صلح و با استفاده از عملیات نظامی برای آنکه بتوان از طریق دیپلماسی جنگ را تمام کرد،به عبارت دیگر تصمیم بر آن بود تا عملیات نظامی به عنوان ابزاری در خدمت دیپلماسی قرار گیرد.

منبع : سايت باشگاه خبرنگاران جوان